KARTA RYZYKA STANOWISKOWEGO 

Ocena ryzyka zawodowego to systematyczne badanie wszystkich aspektów pracy w celu zidentyfikowania zagrożeń (np. fizycznych, chemicznych, ergonomicznych) i oceny ich potencjalnego wpływu na zdrowie pracownika. Jej celem jest zapewnienie bezpieczeństwa poprzez określenie, czy istniejące środki ochrony są wystarczające i jakie działania należy podjąć, aby zminimalizować ryzyko. Obowiązek jej przeprowadzenia spoczywa na pracodawcy, który może to zrobić sam lub zlecić zadanie specjaliście ds. BHP. 

W jakim celu  jest przeprowadzana?

• Ochrona zdrowia pracowników: Głównym celem jest zapewnienie jak najlepszej ochrony zdrowia i życia pracowników.

• Zapobieganie zagrożeniom: Umożliwia wyeliminowanie lub zminimalizowanie zagrożeń, które mogą prowadzić do urazów lub pogorszenia zdrowia.

• Poprawa warunków pracy: Wyniki oceny pomagają w ustalaniu priorytetów, wdrażaniu środków bezpieczeństwa i tworzeniu bezpieczniejszej organizacji pracy. 

Jakie metody można stosować?

Do najpopularniejszych metod oceny ryzyka zawodowego zalicza się metody jakościowe (m.in. listy kontrolne) oraz metody ilościowe, w tym często stosowaną w Polsce metodę opartą na polskiej normie PN-N-18002. 

Główne kategorie i przykłady metod oceny ryzyka zawodowego:

1. Metody jakościowe

Metody te opierają się głównie na subiektywnej ocenie ekspertów, wiedzy i doświadczeniu, często wykorzystując listy kontrolne do identyfikacji zagrożeń. Są najczęściej stosowane, szczególnie w branżach wysokiego ryzyka. 

• Listy kontrolne (Checklist): Proste narzędzia zawierające zestawy pytań dotyczących potencjalnych zagrożeń, ułatwiające ich identyfikację i dokumentowanie wyników oceny.

• PHA (Preliminary Hazard Analysis - Wstępna Analiza Zagrożeń): Koncentruje się na identyfikacji potencjalnych zagrożeń i przypadkowych zdarzeń, które mogą prowadzić do awarii lub wypadków, często stosowana we wstępnych fazach projektowania.

• Analiza trybów i skutków awarii (FMEA - Failure Modes and Effects Analysis): Systematyczna metoda analizy potencjalnych trybów awarii i ich skutków. 

2. Metody ilościowe i analityczne

Metody te wykorzystują dane liczbowe i obliczenia w celu bardziej obiektywnego oszacowania prawdopodobieństwa i skutków zagrożeń. 

• Metoda wg Polskiej Normy PN-N-18002:2011: Jest to jedna z najczęściej stosowanych metod w Polsce. Wykorzystuje macierz ryzyka, w której ocenia się prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia i ciężkość jego potencjalnych następstw, co pozwala na kategoryzację ryzyka (np. małe, średnie, duże).

• Metoda Risk Score: Opiera się na systemie punktowym, gdzie ocena ryzyka jest wynikiem iloczynu (lub innej kombinacji) różnych parametrów, takich jak prawdopodobieństwo, ekspozycja na zagrożenie i potencjalne skutki (ciężkość obrażeń).

• Macierz ryzyka (Risk Matrix): Ogólne podejście (często stosowane w ramach innych metod, np. PN-N-18002) polegające na przypisywaniu poziomów ryzyka na podstawie kombinacji prawdopodobieństwa i dotkliwości. 

3. Inne techniki

• Analiza "co by było, gdyby" (What-If Analysis): Strukturalne podejście do identyfikacji zagrożeń poprzez zadawanie pytań o możliwe scenariusze.

• HAZOP (Hazard and Operability Study - Analiza Zagrożeń i Operacyjności): Bardziej szczegółowa metoda, często stosowana w przemyśle chemicznym, do identyfikacji odchyleń od zamierzonego działania systemu. 

Wybór konkretnej metody zależy od specyfiki stanowiska pracy, rodzaju zagrożeń, dostępnych zasobów oraz wymaganej dokładności oceny

Co musi zawierać dokumentacja?

• Opis stanowiska: Szczegółowe informacje o stanowisku pracy, w tym wykonywane czynności, stosowane maszyny, narzędzia, materiały i środki ochrony.

• Zidentyfikowane zagrożenia: Wyszczególnienie niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy.

• Wyniki oceny ryzyka: Określenie poziomu ryzyka dla każdego zidentyfikowanego czynnika oraz proponowane niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko.

• Data i osoby dokonujące oceny: Informacja o dacie przeprowadzenia oceny oraz imiona i nazwiska osób, które ją sporządziły.

Czy ocena ryzyka zawodowego jest obowiązkowa?

Tak, sporządzanie dokumentacji oceny ryzyka zawodowego jest w Polsce obowiązkowe dla każdego pracodawcy, niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników. Dokumentacja ta jest potocznie nazywana "kartą ryzyka stanowiskowego" lub "kartą oceny ryzyka zawodowego". 

Podstawa prawna i wymagania:

• Kodeks pracy: Obowiązek ten wynika bezpośrednio z Kodeksu pracy (art. 226), który nakłada na pracodawcę obowiązek oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko.

• Forma dokumentacji: Przepisy prawa nie określają sztywnego wzoru "karty ryzyka stanowiskowego", ale precyzują, co taka dokumentacja powinna zawierać. Zazwyczaj obejmuje to:

  • opis stanowiska pracy;

  • zidentyfikowane zagrożenia w środowisku pracy;

  • wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka dla każdego zagrożenia;

  • niezbędne środki profilaktyczne (ochronne) zmniejszające ryzyko;

  • datę przeprowadzenia oceny oraz dane osób, które jej dokonały.

• Informowanie pracowników: Pracodawca ma również obowiązek zapoznać pracowników z wynikami oceny ryzyka zawodowego na ich stanowisku pracy i potwierdzić ten fakt na piśmie (np. poprzez podpis pracownika na karcie ryzyka).

• Aktualizacja: Ocena ryzyka musi być aktualizowana, gdy tworzone jest nowe stanowisko pracy, wprowadzane są zmiany w procesach technologicznych, wyposażeniu, organizacji pracy, czy po wypadku przy pracy. 

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) podczas kontroli może żądać przedstawienia dokumentacji oceny ryzyka zawodowego dla poszczególnych stanowisk pracy. Brak takiej dokumentacji stanowi naruszenie przepisów BHP.

Dodatkowe wymagania dotyczące oceny ryzyka, elementy, które w szczególności powinna uwzględniać konkretna ocena i obowiązki pracodawcy związane z oceną ryzyka przy szczególnych zagrożeniach znajdują się w niżej wymienionych rozporządzeniach. 

Rozporządzenie MPiPS z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (...).

Rozporządzenie MGiP z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania (...).

Rozporządzenie MZ z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników (...).

Rozporządzenie MZ z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia (...).

Rozporządzenie MZ z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji, che­micznych i ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych (...).

Rozporządzenie MPiPS z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne.

Rozporządzenie MPiPS z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.

Rozporządzenie MRPiPS z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne.